Heurystyką nazywamy skrót myślowy, który nasz mózg stosuje w celu uproszczenia rzeczywistości i szybszego zareagowania na bodźce zewnętrzne. Na etapie rozwoju gatunku ludzkiego było to niezbędne, aby móc łatwo rozpoznawać zagrożenia i radzić sobie z niebezpieczeństwami. Obecnie jednak spotykamy się ze znacznie większą ilością bodźców, niż nasi przodkowie, przez co korzystanie z uproszczeń bardzo często prowadzi do popełniania przez nas błędów o mniejszych lub większych negatywnych konsekwencjach dla naszego życia.
Jednym z najczęściej występujących błędów poznawczych jest tak zwana heurystyka dostępności. Błąd ten powoduje, że przypisujemy większe prawdopodobieństwo wydarzeniom, z którymi mamy do czynienia lub są one silnie nacechowane emocjonalnie. Z tego względu jeszcze do niedawna wiele osób bało się na przykład latać samolotem i instynktownie uważało to za mało bezpieczne. Mimo, że statystycznie szansa śmierci w wypadku samochodowym jest wielokrotnie większa, katastrofa samolotowa jest wydarzeniem o wiele bardziej medialnym i budzi ogromne emocje poprzez liczbę ofiar i pozorną nieuchronność nieszczęścia, kiedy z samolotem zaczyna dziać się coś złego w powietrzu. Innym przykładem są zabójstwa i samobójstwa – wiele osób uzna te pierwsze za częstsze, chociaż w rzeczywistości nie ma kraju na świecie, w którym byłoby więcej zabójstw, niż samobójstw.
Drugim często występującym błędem poznawczym jest heurystyka zakotwiczenia i dostosowania. Powoduje ona, że odpowiadając na zadane pytanie instynktownie łapiemy się strzępów posiadanych informacji, zamiast szukać faktycznej odpowiedzi. Często podpowiedzią jest tutaj na przykład samo sformułowanie pytania.
W jednym z badań okazało się, że respondenci pytani o to, ile państw afrykańskich należy do ONZ odpowiadali inaczej, w zależności od tego, jak brzmiało pytanie. Pierwsza grupa została zapytana o to, czy ich zdaniem jest to nie, czy więcej niż 10% państw i ile dokładnie. Ich odpowiedzi wskazywały średnio 25%. Druga grupa zetknęła się z pytanie, czy jest to mniej, czy więcej niż 45% państw – w tym przypadku odpowiedzi wskazywały średnio na 65%. Na podstawie znajomości tej zasady wytworzono strategie marketingowe, które prowadzą do wyceny projektu na poziomie nieadekwatnym do jego rzeczywistej wartości, czego jednak kupujący jako laik nie potrafi dostrzec. Jednym z przykładów jest też tworzenie na odbiorcy wrażenia, że dokonuje doskonałego wyboru kupując produkt przeceniony o 50%, chociaż w rzeczywistości cena odbiega od standardów rynkowch o 10-15%, a tuż przed przeceną została sztucznie podniesiona.
Ostatnią z głównych gałęzi heurystyk poznawczych jest heurystyka reprezentatywności. Powoduje ona, że dopasowujemy nowe informacje do znanych nam przypadków, nawet jeśli podobieństwo jest złudne. Wykazane zostało to chociażby w bardzo interesującym badaniu, w którym przed badanymi zostało postawione proste pytanie – wiedząc, że w grupie osób, z której jedna jest opisywana jest 30 inżynierów i 70 prawników, oceń jak bardzo prawdopodobne jest, że opisywana osoba wykonuje jedną lub drugą z profesji. W pierwszym etapie badania przedstawiona została tylko informacja, że Tomasz jest 39-letnim mężczyzną. Badani prawidłowo ocenili prawdopodobieństwo jako 70 do 30 na rzecz prawnika. Kiedy jednak opis Tomasza został poszerzony o cechy stereotypowo kojarzone z umysłami ścisłymi – a przydatne lub nie przeszkadzające również prawnikowi – takie jak skrupulatność, motywacja do mistrzostwa w swojej dziedzinie, brak talentu literackiego i niewielka sympatia do innych ludzi – proporcje niemalże się odwróciły, mimo braku racjonalnych przesłanek ku temu. Błąd reprezentatywności jest także bardzo często stosowany w konstruowaniu teorii spiskowych, jednak to mogłoby stanowić temat na osobny materiał, podobnie jak dokładniejsze omówienie poszczególnych błędów poznawczych, jakim ulegamy w codziennym życiu.
Zapraszam Cię także do obejrzenia materiału wideo, wykonania ćwiczeń i posłuchania naszego podcastu.
Jeśli chcesz poznać 5 technik czytania, kliknij tutaj i pobierz bezpłatnie eBooka. Przeczytasz go w kwadrans.