• Home
  • Jak nie dać się zmanipulować rzeczywistości? Najczęstsze błędy poznawcze

Jak nie dać się zmanipulować rzeczywistości? Najczęstsze błędy poznawcze

Jak nie dać się zmanipulować rzeczywistości? Najczęstsze błędy poznawcze

Nie jest tajemnicą, że wiele decyzji ludzie podejmują w sposób mało racjonalny. Jak bowiem inaczej wytłumaczyć chociażby hazard, dawanie się naciągnąć na niepotrzebne wydatki, odwoływanie decyzji planowanych z wieloletnim wyprzedzeniem pod wpływem chwilowych trendów, czy ich zmiana pod wpływem nagłego impulsu? Większość z nas zapytana jednak o powody tych decyzji bardzo chętnie pospieszy z wytłumaczeniem, które będzie miało za zadanie przekonanie zarówno jej samej, jak i nas o słuszności danego rozwiązania. U podstaw tego leżą dwa mechanizmy – racjonalizacja podjętych działań i stosowanie przez nasz mózg uproszczeń nazywanych heurystykami, o których dzisiaj postaram się krótko napisać.

Heurystyką nazywamy skrót myślowy, który nasz mózg stosuje w celu uproszczenia rzeczywistości i szybszego zareagowania na bodźce zewnętrzne. Na etapie rozwoju gatunku ludzkiego było to niezbędne, aby móc łatwo rozpoznawać zagrożenia i radzić sobie z niebezpieczeństwami. Obecnie jednak spotykamy się ze znacznie większą ilością bodźców, niż nasi przodkowie, przez co korzystanie z uproszczeń bardzo często prowadzi do popełniania przez nas błędów o mniejszych lub większych negatywnych konsekwencjach dla naszego życia.

Jednym z najczęściej występujących błędów poznawczych jest tak zwana heurystyka dostępności. Błąd ten powoduje, że przypisujemy większe prawdopodobieństwo wydarzeniom, z którymi mamy do czynienia lub są one silnie nacechowane emocjonalnie. Z tego względu jeszcze do niedawna wiele osób bało się na przykład latać samolotem i instynktownie uważało to za mało bezpieczne. Mimo, że statystycznie szansa śmierci w wypadku samochodowym jest wielokrotnie większa, katastrofa samolotowa jest wydarzeniem o wiele bardziej medialnym i budzi ogromne emocje poprzez liczbę ofiar i pozorną nieuchronność nieszczęścia, kiedy z samolotem zaczyna dziać się coś złego w powietrzu. Innym przykładem są zabójstwa i samobójstwa – wiele osób uzna te pierwsze za częstsze, chociaż w rzeczywistości nie ma kraju na świecie, w którym byłoby więcej zabójstw, niż samobójstw. 

Drugim często występującym błędem poznawczym jest heurystyka zakotwiczenia i dostosowania. Powoduje ona, że odpowiadając na zadane pytanie instynktownie łapiemy się strzępów posiadanych informacji, zamiast szukać faktycznej odpowiedzi. Często podpowiedzią jest tutaj na przykład samo sformułowanie pytania.

W jednym z badań okazało się, że respondenci pytani o to, ile państw afrykańskich należy do ONZ odpowiadali inaczej, w zależności od tego, jak brzmiało pytanie. Pierwsza grupa została zapytana o to, czy ich zdaniem jest to nie, czy więcej niż 10% państw i ile dokładnie. Ich odpowiedzi wskazywały średnio 25%. Druga grupa zetknęła się z pytanie, czy jest to mniej, czy więcej niż 45% państw – w tym przypadku odpowiedzi wskazywały średnio na 65%. Na podstawie znajomości tej zasady wytworzono strategie marketingowe, które prowadzą do wyceny projektu na poziomie nieadekwatnym do jego rzeczywistej wartości, czego jednak kupujący jako laik nie potrafi dostrzec. Jednym z przykładów jest też tworzenie na odbiorcy wrażenia, że dokonuje doskonałego wyboru kupując produkt przeceniony o 50%, chociaż w rzeczywistości cena odbiega od standardów rynkowch o 10-15%, a tuż przed przeceną została sztucznie podniesiona. 

Ostatnią z głównych gałęzi heurystyk poznawczych jest heurystyka reprezentatywności. Powoduje ona, że dopasowujemy nowe informacje do znanych nam przypadków, nawet jeśli podobieństwo jest złudne. Wykazane zostało to chociażby w bardzo interesującym badaniu, w którym przed badanymi zostało postawione proste pytanie – wiedząc, że w grupie osób, z której jedna jest opisywana jest 30 inżynierów i 70 prawników, oceń jak bardzo prawdopodobne jest, że opisywana osoba wykonuje jedną lub drugą z profesji. W pierwszym etapie badania przedstawiona została tylko informacja, że Tomasz jest 39-letnim mężczyzną. Badani prawidłowo ocenili prawdopodobieństwo jako 70 do 30 na rzecz prawnika. Kiedy jednak opis Tomasza został poszerzony o cechy stereotypowo kojarzone z umysłami ścisłymi – a przydatne lub nie przeszkadzające również prawnikowi – takie jak skrupulatność, motywacja do mistrzostwa w swojej dziedzinie, brak talentu literackiego i niewielka sympatia do innych ludzi – proporcje niemalże się odwróciły, mimo braku racjonalnych przesłanek ku temu. Błąd reprezentatywności jest także bardzo często stosowany w konstruowaniu teorii spiskowych, jednak to mogłoby stanowić temat na osobny materiał, podobnie jak dokładniejsze omówienie poszczególnych błędów poznawczych, jakim ulegamy w codziennym życiu.

Zapraszam Cię także do obejrzenia materiału wideo, wykonania ćwiczeń i posłuchania naszego podcastu.

Jeśli chcesz poznać 5 technik czytania,  kliknij tutaj i pobierz bezpłatnie eBooka. Przeczytasz go w kwadrans.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *